Granit – YERBİLİMLERİ

Granit, başlıca kuvars ve alkali feldispat içeren ve tüm feldispatlarının içindeki plajiyoklaz miktarının %10-65 arasında bulunduğu, asidik (felsic) bileşimli, derinlik (plutonic, intrusive) kayacıdır. (Erkan, 2006)

Granit’in kimyasal içeriğinin ortalama değeri, dünya genelinde yapılan, 2485 çözümlemeye^[1] göre SiO₂ (% 72.04), Al₂O₃ (% 14.42), K₂O (% 4.12), Na₂O (% 3.69%), CaO (% 1.82), FeO (% 1.68), Fe₂O₃ (% 1.22), MgO (% 0.71), TiO₂ (% 0.30), P₂O₅ (% 0.12), MnO (% 0.05) bulunmuştur. (Wikipedia, 2008)

Makrsokobik yani mikroskop kullanmadan gözle görülebilen granit, genellikle yarı özşekilli ve özşekilsiz tanesel dokuya sahip kristalli bir kayaçtır. Ama fenokristallerin barındığı, porfirik dokuyada sahip olabilirler. ( bkz. Şekil 1) Pembe alkali feldispatlar (mikroklin, ortoklaz, sanidin); renksiz kuvars; beyaz plajiyoklaz; siyah biyotit (bazen beyaz muskovit) içeriğine sahiptir. (bkz. Şekil 1,2) Tabi ki bu ana mineraller dışında tali (ikincil) minerallerde içerebilir. Örneğin hematit, rutil gibi.

Şekil 1. Shap (Cumbria, kuzeybatı İngiltere) bölgesinden granit (porfiritik doku) örneği. Pembe potasyum feldspat, krem sodyum feldspat (plajiyoklaz), gri kuvars ve siyah biyotit mika Mineral içeriği açısından bu tipik bir granit örneği. Dokusunun en çarpıcı özelliği, büyük pembe açısal potasyum feldspat kristalleridir (bunlardan biri sarı renkli işaret ile gösterilmiş). İnce bir matris içinde büyük ve çok iyi şekillenmiş kristallerden oluşan bu dokuya porfiritik denir. Bu mağmanın bir yere yerleşip soğumaya ve kristallenmeye başlamadan önce, bazı kristallerin mağmada yeterince büyümeye ve şekillenmeye kadar zamanı olduğunu gösteriyor. Porfiritik doku, granitlerde oldukça yaygındır ve volkan patlamalar sonucu lavlarda da gözlenir. (OESIS, 2008)

Şekil 2. Loch Laxford (kuzeybatı İskoçya) bölgesinden granit örneği. Bu el numunesinin kesilmiş yüzeyi tipik granit minerallerini gösterir. İki feldspat çeşidi vardır; potasyum feldspat pembe ve sodyum feldspat beyazdır. Bu el örneğinde gri görünen kuvars, camsı ve şeffaf. Bu üç mineral kayacın %95’inden fazlasını oluşturur. Küçük bir miktara sahip siyah minerallerse; manyezit (demiroksit) ve biyotit (koyu mika). Doku 1 santimetreden fazla çapraz kilitlenmiş kristalleri içeriyor. Birçok granit düzenli blok şekilli büyük feldspat sunmasına rağmen, bu örnekteki feldspatlar daha fazla yuvarlanmış. (OESIS, 2008)

Mikroskobik yani mikroskop aracılığıyla görülebilen granit’in, birinci nikol görüntüsünde feldispat (K ve zengin Na) ve kuvars baskın ve az miktardaki koyu renkli mineralleri görebiliyoruz. (bkz. şekil 3) İkinci nikol görüntüsünde ise muskovit varlığı ve ikincil mineral turmalin de ortaya çıkıyor. (bkz. Şekil 4)

Granitik kayaçlar (granit, granadiyorit, tonalit) genellikle batolitler halinde bulunurlar. Ayrıca kütük (stock), sil ve dayk şeklinde olanları da mevcuttur.

Şekil 3. Granitler iri taneli derinlik kayaçlarıdır ve iki çeşit feldspat (potasyum ve zengin-sodyum) ile kuvars ve küçük bir miktar koyu mineralden oluşur. Cornwall bölgesinden gelen bu granit örneği, tozlu feldspat ve temiz kuvars görünümüne sahiptir. Yalnızca küçük bir parça koyu mineral, sarı turmalin (sağ) içermektedir. Alana bakış 8 milimetre. (OESIS, 2004)

Şekil 4. İkinci nikolde (çapraz polarizede) granite bakıldığında bağımsız kristaller daha kolay görülüyor. Kayaç kilitlenmiş dikdörtgen feldspatlar ve düzensiz temiz kuvarslardan oluşmuş ve bu yapı koyu griden beyaza doğru gölge altında kalmış. Sarı renkli kristallerse mika (muskovit) ve turmaline. Polarize filtreli alana bakış 8 milimetre. (OESIS, 2004)

Notlar:
^[1] Blatt, H. Tracy, R. J. 1996. Petrology, 2nd edition, New York: Freeman, 66.

Kaynakça:
Erkan, Y. 2006, Magmatik Petrografi, 5. baskı, TMMOB JMO Yayınları 93, s. 176.
OESIS, 2004, Rocks under the Microscope, Oxford Earth Sciences Image Store, earth.ox.ac.uk, 6 Nisan 2008 tarihinde ulaşılmıştır.
OESIS, 2008, Rocks in Hand Specimen, Oxford Earth Sciences Image Store, earth.ox.ac.uk, 6 Nisan 2008 tarihinde ulaşılmıştır.
Wikipedia, 2008. Granite, en.wikipedia.org, 6 Nisan 2008 tarihinde ulaşılmıştır.

Yazar adı ve yayın adı kaynak belirtilerek özgürce kullanılabilir.
Güler, B. 2008. Granit, yerbilimleri.com/granit