Dağlar, karanlıklardan yavaşça yükselmelerini kavramayı güçleştirecek ölçüde yaşlı ve oluşum dönemleri belirsiz gibi görünmekteler. Jeologlar (yerbilimciler) uzunca bir süreden beri bu süreci (dağ-oluşum sürecini) yavaş, öğütücü ve sıcak bir süreç olarak modellemekteler.
Ancak, yeni bir bulgu bu oluşum sürecinin düşünüldüğünden daha hızlı ve daha soğuk olduğunu düşündürmekte.
Yeni Güney Galler Üniversitesi’nden Bas Hensen, “Dağ-oluşumunun bir yolu, iki yerkabuğu plakası çarpıştığında basınç altında birinin diğerinin üzerinde kıvrılmasıdır. Bu süreç, milyonlarca yıl boyunca, uzun zaman önce gömülmüş kayaçları yüzeye çıkarmaktayken aynı anda diğer kayaçları yutmakta” açıklamasını getiriyor.
Hensen ve meslektaşları Batı Norveç bölgesinde Güney Kaledonidleri çalışmışlardı. Bu bölgede, günümüzden 425 milyon yıl önce dolaylarında, belirli kayaçların 60 km derinliğe dek gömülmesine yolaçmış olan bir kıta-kıta çarpışması gelişmiştir. Gömülmüş bu kayaçlar o dönemden buyana yüzeye çıkmayı sürdürmüş ve buzulların düzleme ve parlatma işlevinin etkisinde kalmıştır.
Araştırmacılar, -orojenik çevrim olarak tanımlanan- gömülme ve yeniden yüzeye çıkış sürecinin, daha önceleri düşünülen yaklaşık 40 milyon yıl yerine (sadece) 13 milyon yıllık bir dönemde gerçekleştiğini saptamışlardır. Bu bulgu, dağların beklendiğinden daha hızlı büyüdüğü düşüncesini üretir.
Kapsadığı zaman dilimlerinin daha kısa ölçekli olmasının yanısıra, dağ içindeki kayaç çevrimleri beklenmedik ölçüde daha düşük sıcaklıklarda gelişebilir.
“Şimdiye dek, bilim-insanları ‘kayaç-paketleri’nin çoğunun 7000C (14000F) dolaylarına değin ısıtıldığına inanmaktaydılar. Radyojenik izotop verilerine dayandırılan kesin tarihlendirmeler kayaçların çoğunun sadece 4000C (7500F) dolaylarına dek ısındığını doğruluyor” demekte Hensen.
Batı Norveç bölgesi kayaçlarında bulgulanan 40Argon/39Argon oranları bu kayaçların çok kısa dönemler -bazı örneklerde 10 yıl- boyunca ısınmış olduklarını göstermekte. Araştırmacılar, bu çarpıcı sonuçları açıklamak için, dağların göreli olarak daha hızlı oluştuğu “yeni” bir “soğuk kabuk” modelini dillendirmekteler.
Queen Üniversitesi’nden (Kanada) Doktor James K. W. Lee, “Bu, çok sayıdaki zihin bulandırıcı jeolojik (yer bilimsel) gözleme açıklama sağlayabilir ve dünya ölçeğindeki diğer dağ-oluşum olayları ile ilintilendirilebilir” demekte.
Konunun ayrıntısı, Nature’da 30 Haziran tarihinde yayımlanmıştır.
Bütün hakları Dursun BAYRAK’a aittir.
Kaynakça:
Schirber, M. 2006. Mountain Building Quicker than Thought, livescience.com
