9 Mart 2011 Çarşamba günü 7,2 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen artçılar haberci miydi, yoksa bunlar birbirinden bağımsız depremler miydi.. Öncelikle deprembilimciler; sonra da tektonikçiler, yapısalcılar, yerbilimciler, yerdoğabilimciler bunun yanıtını arıyorken, bir hidrojoolog olarak onların pişmiş aşına su katmak, olmaz..
11 Mart 2011 Cuma günü, yerel saatle 14.46′da (Türkiye saatiyle 07.46′da), Japonya’nın kuzeydoğusundaki okyanus açıklarında 9,0 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Depremin ardından da en yüksek düzeyde tsunami (dev dalga) uyarısı yapıldı.
Kısaca özetlemek gerekirse, Japonya gibi depreme hazırlıklı bir ülke için bile muazzam bir güce sahip olan bu deprem, 178 tane Gölcük depremi demektir ya da aynı anda oluşan 178 tane 7,4 büyüklüğündeki deprem de olabilir. Peki nereden uydurdun bu sayıyı diye soranlara, hemen Richter ölçeğine göre açık formülü verelim; 31,6^(8,9-7,4)=177,83; bu depremin, artçı sarsıntıları da büyük oldu, hâliyle..
Japonya’daki deprem başta başkent Tokyo olmak üzere geniş bir bölgeyi etkiledi. Televizyonların canlı yayınlarına katılan bazı depremzedeler sarsıntının 3-4 dakika sürdüğünü söylemiş. Gene televizyon görüntülerinde, sulardan kaçmış birçok insan ya binaların çatılarında ya da üst katlarında gösterildi. Klişe olacak; ama söylemek lazım, Japonya’da yaşanan bu olayların, Türkiye’de olduğunu düşünmek bile insanın dehşete kapılması için yeterli..
Depremin ardından oluşan ilk dev dalgalar Miyagi ve Fukuşima bölgelerini vurdu ve kıyı boyunca çok sayıda yerleşim alanını tahrip etti. Özellikle Sendayi’de çok büyük bir dalganın karanın içlerindeki tarım arazilerine doğru ilerlerken önündeki herşeyi sürüklediği görüldü (aşağıdaki görüntü).. Japon NHK televizyonu, denizden gelen dalgalarla birlikte gemilerin, otomobillerin, kamyonların, elektrik direklerinin, yoğun çamur tabakasıyla birlikte kıyıdan içlere doğru topluca sürüklendiği görüntüleri de yayınladı. Birçok ülke için dev dalga uyarısı yapıldı; ama 8 metreye kadar ulaşan dalgaların Japonya dışında zarar verdiği ülke yok.
Japonya Başbakanı Naoto Kan, ülkede herhangi bir radyasyon sızıntısı olmadığını söylemişti. Fakat Fukuşima Daiçi nükleer santralinin 2 reaktöründeki soğutma sistemi de bozulmuş. Yedek sistemlerin devreye girmesinde de sorun çıkmış ve ağır suyla soğutmak yerine tesisteki iç ısıyı düşürebilmek için doğrudan deniz suyu pompalanmış. Ayrıca santralda bir de patlama meydana gelmiş. Santralin bir kesimindeki duvarlar ve çatı çökmüş. Hükümet, halkın paniğe kapılmaması için çağrı yapmış ve radyasyondan etkilenenlere iyodin dağıtılması için hazırlık yapılıyormuş. 2007′de de aynı sorun olmuştu.
Potasyum iyodür (KI) inorganik bir bileşik. Sofralarda tuz olarak kullandığımız sodyum klorür’e (NaCl) oldukça benzer bir yapıya sahip ve nükleer santrallere sahip ülkelerde, acil durumda kullanılacak ilk önlemlerden biri olarak kabul edilmekte. Peki, neden iyot dağıtılıyor.. Tiroid bezi hormon üretebilmek için iyota (I) ihtiyaç duyar. Bu yüzden de tiroid bezi, kan dolaşımından düzenli olarak iyot çeker. Kan dolaşımındaki bu iyodun kaynağı ise, tükettiğimiz gıdalardır. Eğer, radyoaktif sızıntı öncesi, 130 mg KI tüketilirse, tiroid bezi, iyot açısından doyar ve sızıntı yüzünden kan dolaşımına karışan radyoaktif iyot kullanılmaz. Daha fazlası için tıklayın!
Nükleer ve Endüstri Güvenliği Ajansı, Fukuşima Nükleer Santralinin 1 numaralı reaktörünün kontrol odasındaki radyasyon düzeyinin olağan değerlerin neredeyse 1000 katına yükseldiğini açıklamıştı. Ancak yetkililer reaktörü çevreleyen çelik bölmenin patlamadan zarar görmediğini ve patlama ardından radyasyon düzeyinin artmadığını açıklamıştı. Bunun üzerine reaktörün çevresinde önce 10 kilometre yarıçapında bir güvenlik alanı oluşturuldu. Daha sonra santralinin etrafındaki tahliye yarıçapının 20 kilometreye çıkarılmasına karar verildi.
Tectonic Summary
The 03/11/2011 earthquake (preliminary magnitude 8.9) near the east coast of Honshu, Japan, occurred as a result of thrust faulting on or near the subduction zone interface plate boundary between the Pacific and North America plates. At the latitude of this earthquake, the Pacific plate moves approximately westwards with respect to the North America plate at a velocity of 83 mm/yr. The Pacific plate thrusts underneath Japan at the Japan Trench, and dips to the west beneath Eurasia. The location, depth, and focal mechanism of the March 11 earthquake are consistent with the event having occurred as thrust faulting associated with subduction along this plate boundary. Note that some authors divide this region into several microplates that together define the relative motions between the larger Pacific, North America and Eurasia plates; these include the Okhotsk and Amur microplates that are respectively part of North America and Eurasia.The March 11 earthquake was preceded by a series of large foreshocks over the previous two days, beginning on March 9th with an M 7.2 event approximately 40 km from the March 11 earthquake, and continuing with a further 3 earthquakes greater than M 6 on the same day.
The Japan Trench subduction zone has hosted 9 events of magnitude 7 or greater since 1973. The largest of these was an M 7.8 earthquake approximately 260 km to the north of the March 11 event, in December 1994, which caused 3 fatalities and almost 700 injuries. In June of 1978, an M 7.7 earthquake 35 km to the southwest caused 22 fatalities and over 400 injuries.
11 Mart günü Japonya’yı sarsan büyük deprem Dünya’nın dönüş hızını artırdı, gün kısaldı, gezegenin ekseni kaydı.
Jeofizikçi (yerdoğabilimci) Richard Gross (NASA) 8,9’luk depremin Dünya’nın dönüş hızını artırarak 24 saatlik bir günü 1,8 mikrosaniye (mikrosaniye, saniyenin milyonda biri) kısalttığını belirtti. Gross, daha önce 1,6 mikro saniye olarak açıklanan rakamın yeni ölçümlerden sonra 1,8 olarak düzeltildiğini; yeni verilere ulaştıkça bu rakamın değişiklikler gösterebileceğini de ekledi.
Uzmanlara göre aslında yaşananlar bir buz patencisinin buzda daha hızlı dönmek için kollarını içe doğru kapatmasından çok da farklı değil. Aynı şekilde bir deprem sırasında kütle kayması ekvatora ne kadar yakın gerçekleşirse bu durum Dünya’nın dönüş hızını o kadar artırıyor. Dünyada bir gün 24 saat, yani 86.400 saniye sürüyor. Yıl boyunca mevsimsel değişikliklerden ötürü 1 milisaniye (1000 mikrosaniye) değişiklik yaşanabiliyor.
Yerdoğabilimci Kenneth Hudnut (USGS) ilk gelen bilgilere göre depremin Japonya’daki ana adada 2,5 metre kadar kayma yarattığını ayrıca Dünya’nın ekseninde 17 santimetre kayma yaşandığı açıklandı. Uzmanlar, depremin kaya kütlelerini kaydırarak kütle dağılımını değiştirmesi sonucu Dünya’nın ekseninde oluşan kaymayı şöyle açıklıyor: “Bu kayma Dünya’nın dönüşünü birazcık sarsıntılı biçimde etkilese de gezegenimizin uzaydaki eksenine herhangi bir etkisi olmamıştır. Böyle bir değişim ancak Güneş’in, Ay’ın ve gezegenlerin çekim kuvveti gibi dış etkiler sonucunda oluşabilir.”
Büyük depremlerin bundan önce de Dünya’nın dönüşünü etkilediği biliniyor. Çok şiddetli depremlerin bir günün kısalmasına sebep oldukları kaydedilmişti. Geçtiğimiz yıl meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki Şili depremi de Dünya’nın dönüş hızını artırarak bir günü 1,26 mikro saniye kısaltmıştı. 2004’te Sumatra’da meydana gelen 9,0 büyüklüğündeki depremden sonraysa bir gün 6,8 mikro saniye kısalmıştı.
Japonya depreminin etkileri henüz sona ermiş değil. Daha düşük şiddetteki artçıların da az da olsa etki etmeye devam ettiği biliniyor. Bu şimdiye kadar Japonya’da kaydedilen en şiddetli deprem olmakla birlikte 1900’den beri de Dünya’da meydana gelen en büyük 5. deprem. Tokyo’nun kuzeydoğu kıyısından 373 kilometre açıkta ve Sendai şehrinin 130 kilometre doğusunda meydana gelen deprem sonrası oluşan dev tsunami Japonya’nın kuzeydoğu kıyılarını vurdu.
Kaynakça
BBCTürkçe, 2011. Japonya’da 8,9 şiddetinde deprem, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 11 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BBCTürkçe, 2011. Japonya’da 8,9 büyüklüğündeki deprem ardından tsunami tahribatı, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 11 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BBCTürkçe, 2011. Japonya’da deprem ve tsunami faciası, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 11 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BBCTürkçe, 2011. Yön değiştiren tsunaminin etkileri büyüyor, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 11 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BBCTürkçe, 2011. Tsunami hangi ülkelere ulaşabilir?, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 11 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BBCTürkçe, 2011. Japonya için bile büyük bir deprem…, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 13 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BBCTürkçe, 2011. Japonya’da nükleer santral alarmı, Haberler, BBC Türkçe Servisi, Londra, İngiltere, 13 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
BiyoRSS, 2011. Radyoaktif Sızıntı Sonrası Neden Potasyum İyodür Veriliyor?, 13 Mart 2011 tarihinde ulaşıldı.
Bentley, C. 2011. Japan M8.9 quake + tsunami, accessed at March 13th 2011.
DLR, 2011. DLR releases satellite images of Japanese disaster area, German Aerospace Center, accessed at March 11th 2011.
NASA, 2011. Japan Quake May Have Shortened Earth Days, Moved Axis, 20 Eylül 2011 tarihinde ulaşıldı.
NTVMSNBC, 2011. Dünya’nın ekseni kaydı!, 20 Eylül 2011 tarihinde ulaşıldı.
USGS, 2011. Magnitude 8.9 – NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN, United States Geological Survey, Reston, Virginia, United States of America, accessed at March 11th 2011.
USGS, 2011. USGS Updates Magnitude of Japan’s 2011 Tohoku Earthquake to 9.0, United States Geological Survey, Reston, Virginia, United States of America, accessed at March 16th 2011
WNN, 2011. Massive earthquake hits Japan, Regulation & Safety, World Nuclear News, London, United Kingdom, accessed at March 13th 2011.
WNN, 2011. Efforts to manage Fukushima Daiichi 3, Regulation & Safety, World Nuclear News, London, United Kingdom, accessed at March 13th 2011.
WNN, 2011. Contamination checks on evacuated residents, Regulation & Safety, World Nuclear News, London, United Kingdom, accessed at March 13th 2011.
