Net sıfır 1,5°C hedefine ulaşmak artık bir tür jeolojik doğrudan hava yakalama (DAC) gerektiriyor. ABD’nin iklim eylemleri kuşatma altındayken, kamu kurumları, şirketler ve mühendisler karbonsuzlaşma (net sıfır karbon veya nötr-karbon) yolunda nasıl ilerlemeye devam edebilir? Aşırı hava olayları ve aşırı sıcaklıkların mevcut ve gelecekteki ekonomik etkilerini yansıtan, sanal bir “kayıp ve zarar” temelli karbon fiyatı öneriyoruz. Her projede hem görünen hem de gizli emisyonların etkilerini hesaba katarak mühendisler ve diğer aktörler tasarımlarında etkili tercihler yapabilir.
İklim değişikliğiyle mücadele artık bir altyapı sorunudur. Ekonomileri rayında tutmak, dünyayı yaşanabilir bir yer kılmak için, önümüzdeki 30 yıl içinde enerji üretimimizi fosil yakıtlardan yenilenebilir kaynaklara dönüştürmeliyiz. Ayrıca, küresel ulaşım ağı ile yapılaşmış alanları da dönüştürmek gerekli.
Mühendisler – değişimin temsilcileri
Eğer ABD hükümeti ile onu takip edenler, Paris Anlaşması’ndaki mutabakata uygun hareket etmeyecekse güvenilir dağıtımı kim ya da ne sağlayacak? Elbette birçok alt ulusal kuruluş – çoğu şehir ve ilerici şirketler – bu süreçte yer alıyor. Ancak her gün tasarım, maliyet, güvenlik, mevzuata uygunluk ve çevresel etki gibi unsurları tartmak zorunda olan mühendisler esas değişimin en önemli aktörleridir.
Karbon salınımını hızla azaltmak için sanal küresel karbon vergisi şart adlı makalede (UCL Open Environment, cilt 6), mühendislerden, meslek kuruluşlarından, şehir plancılardan, mimarlardan ve eğitimcilerden, aldıkları her kararda sanal karbon fiyatlandırmasını kullanmalarını istiyoruz. Bunun ise büyük ölçekte yapılması gerekli; dolayısıyla yöntemler şeffaf ve kullanımı kolay olmalıdır. Makalede, değişimi teşvik edecek iyileştirmeler (karbon yoğunluğu ağırlıklandırması) ve her ülkede uygun fiyatlandırmayı garanti edecek bir yöntem öneriyoruz. Çoğu ülkenin hedeflerini artırması gerekiyor, ancak Çin, Hindistan ve Güney Afrika neredeyse yolunda ilerliyor.
Karbon yoğunluğu ağırlıklandırması
Bu ağırlıklandırma, enerji firmaları veya sektörün aktör gruplarına uygulandığında, ilerici olanları ödüllendirir. Ülke düzeyindeki fiyatlandırma ise, sanayi devrimi ile kalkınma şansı yakalamış ülkelerin, sömürge sonrası dönemi ıskalamış ülkeleri yani erken sanayileşme fırsatını kaçıranları da cezalandırılmaması gerçeğine dayanır. Yani tek bir fiyat herkese uymaz; piyasaya dayalı fiyatlandırmalar, karbon vergileri ya da Karbonun Sosyal Maliyeti gibi alternatifler tutarsız ve/veya karmaşıktır.
Kaçınılmaz bir gerçek şudur ki, dünya ekonomileri toplu karbon salınımı (emisyonu) yoluyla zenginleşmiştir. Bu “karbon yükümlülükleri” (çevresel borç) ve “karbon mirasları” (uzun vadeli faydalar), ülkelerin ekonomik büyümelerini fosil yakıt emisyonlarından ne ölçüde ayırabildiklerini takip etmek için kullanılabilir.
Karbon mirası ve yükümlülüğü
Miras ile yükümlülük arasındaki ilişki, fosil yakıtların birçok ülkeyi tarımsal ve verimsiz geçmişlerinden nasıl uzaklaştırdığını çarpıcı biçimde gösteriyor. Ancak hiçbir ülke CO₂ emisyonlarından tamamen bağımsız hale gelmemiştir; geçmişteki emisyonları atmosferden geri çekerek borcunu ödeyen de yoktur – ki bu mümkünse bile.
2025 yılı itibarıyla, ABD için öngördüğümüz “kayıp ve zarar” karbon fiyatı ton başına yaklaşık 100 dolardır. Dünya daha gerçekçi bir 2°C senaryosuna sadık kalırsa, 2050’ye gelindiğinde ABD fiyatı 200 doların üzerine çıkmalı, küresel ortalama ise yaklaşık 60 dolar olmalıdır. Önerdiğimiz sanal karbon fiyatları, enerji geçişinin başarısı konusunda tavsiyelerde bulunan önde gelen ekonomistlerin önerileriyle uyumludur.
Bu karbon fiyatlarının etkisi büyüktür. Gerçekten de birçok ülke – ABD dâhil – bu maliyeti şimdiden ödüyor. Örneğin Los Angeles yangınlarının (tamamı iklim kaynaklı olmasa da) ekonomik etkisi yaklaşık 250 milyar dolardır. Bu, tipik bir yıllık “kayıp ve zarar” bedelidir; başka bir ifadeyle ABD ekonomisinin %1’ine ve 2024’teki ekonomik büyümenin üçte birine eşittir. Yakında, büyük çapta karbonsuzlaşma olmazsa, birçok ülkenin ekonomisi durgunlaşacak ve gerileyecektir. Bu da gerici bir politik-iklimsel yıkım döngüsünü daha da güçlendirecektir.
Geleceği tasarlamak
Mühendislerin vermesi gereken kararlar çok zordur. Yepyeni tasarım felsefelerine ihtiyaç duyulacaktır. Örneğin çelik üretiminin temel bileşenlerinden biri olan hava ayrıştırma ünitesi (ASU), baz yük elektrik tüketimi üzerinde büyük etkiye sahiptir. Peki, ASU’lar güç kullanımını gerçek zamanlı fiyatlara göre ayarlayabilseydi? Bu tür düşünme biçimi diğer kimyasal süreçlere de uygulanabilir. Ve Birleşik Krallık’taki etkileyici Finch v. Surrey County Council mahkeme kararının ardından yaşam döngüsü emisyonlarının hesaba katılması artık hayati önemdedir. Biz, bunun fiyatlandırılması gerektiğini savunuyoruz. Emisyonların maliyeti, yalnızca çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) raporlamasında değil, bir şirketin mali tablolarında da yer almalıdır. Bu da alternatif bir karbon yoğunluğu türü – İşyeri Karbon Yoğunluğu – yaratır ve bu da KDV ya da kurumlar vergisi politikalarına rehberlik edebilir.
Mühendisler geçişe, karbonsuzlaşmaya daha fazla odaklanmak için güçlendirilirse, bu durum mühendisliğe olan ilgiyi de artıracaktır. Ve bu geçişi mühendislik yoluyla sağlamak için ihtiyaç duyduğumuz genç kuşakları teşvik edecektir.
Görüşleri UCL Open Environment dergisinde yayımlanmak
Profesör Maslin, Richard Clarke’ı 2022 yılında UCL Open Environment ile tanıştırdı. O dönemde geniş kapsamlı bir karbon fiyatlandırması makalesi üzerine konuşuyorduk ve yıl sonunda “Mühendislerin temel ve hızlı karbonsuzlaşmayı yönlendirmesini sağlayan sanal bir küresel karbon fiyatı” başlıklı makalemizi açık hakem değerlendirmesi için gönderdik. Yöntemler, bazı tanınmış dergeler tarafından radikal veya sıradışı bulunmuştu. Bu yüzden fikirleri açık bilim dergisinde, herkese açık hakem yorumlarıyla geliştirebilmek ferahlatıcıydı. Makale geliştikçe iyi geri dönüşler aldı ve resmi değerlendirme ve düzenleme sürecinden faydalandı. Son gelişmeler ışığında, bu yazının zamanlamasının çok yerinde olduğunu düşünüyoruz.
Daha fazla detay için orijinal metin Clarke, R. & Maslin, M., (2024) “A virtual global carbon price is essential to drive rapid decarbonisation”, UCL Open Environment 6(1). doi: https://doi.org/10.14324/111.444/ucloe.1983
Bu metnin çevirisinde ChatGPT‘den ve Gemini‘den yararlanılmıştır.
