Yıllar geçse de Ay aynı görünümünü koruyor mu?.. Her ne kadar milyonlarca yıldır kraterler ve yüzeyindeki diğer oluşumlar olduğu gibi duruyor gözükse de, Ay her zaman bu şekilde değildi. Yüz milyonlarca yıl Ay’a çarpan göktaşları (meteorlar) da Ay’ın yüzündeki kraterleri oluşturmuş. Tamamıyla soğumuş olan Ay, Dünya’ya her zaman ayni yüzünü gösteriyor. Ay’ın başlangıçta nasıl oluştuğu ve deniz sanılan bölgenin neden sadece Dünya’ya bakan yüzünde olduğu halen araştırma konusu.
Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA), Ay yörüngesindeki insansız aracı Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) aracılığıyla çektiği fotoğraflarda satıhta (yüzeyde) çatlaklar görüldüğünü açıkladı. Bu veri doğrultusunda, araştırmacılara göre Ay’ın yüzünde belirlenen çatlaklar jeolojik (yerbilimsel) sürecin devam ettiğini gösteriyor. Çok yüksek çözünürlükte fotoğraflarda, yüzeyde, fay kırığına benzeyen ve “graben” adı verilen dar ve uzun çatlaklar görülüyor.
NASA uzmanlarına göre yeni oluşan kanyonlar Ay kabuğunun bu noktalarda gerilerek genişlediğinin kanıtı. Kabuk gerilince oluşan fay kırıkları (açılmayı, genişlemeyi temsil eden normal faylar) zamanla çökerek “grabenleri” oluşturuyor. Gökbilimcilere göre çatlaklar en geç 50 milyon yıl veya muhtemelen daha önce oluştu. Ay’ın çekirdeğindeki jeolojik faaliyetin milyonlarca yıl önce çok yavaşladığı sanıldığından Ay’ın kabuğundaki çatlaklar sürpriz oldu. Ay’ın yaklaşık 4,5 milyar yıl önce Mars büyüklüğündeki bir gökcisminin Dünya’ya çarpmasıyla oluştuğu sanılıyor. Dev çarpma adı verilen bu kurama göre darbe sonucu Dünya’dan kopan küçüklü büyüklü parçalar zamanla birikerek Ay’ı oluşturdu. Yeni oluşan kitlenin yerçekimiyle yoğunlaşması sürecinden sonra, Ay’ın yüzü soğuyup çatlamaya başlamış. Bir kaç milyar yıl içinde Ay’ın sathındaki lava, Dünya tarafındaki yüzüne akarak Kara Mariya (Dark Maria) adıyla bilinen havzayı oluşturmuş. Ay’a baktığımızda eskiden deniz sanılan bu bölgeyi hala görmek mümkün.
Kaynakça
VOA, Ay Giderek Büyüyor mu?, 25 Şubat 2012
VOA, Ay’ın Milyarlarca Yıldaki Oluşumu, 1 Nisan 2004
NASA, NASA Spacecraft Reveals Recent Geological Activity on the Moon, 25 Şubat 2012
